Inkuru nziza zirusha amategeko guhindura Isi: Uko tuvuga ku mpunzi bishobora kuzirengera

Ibihugu byinshi byagiye bifata ingamba zikaze zo kubuza impunzi kwinjira, nk'aho icyo kwitaho atari imibabaro yazo ahubwo ari imibare y’abambukiranya imipaka. Ibi byatumye abahanga n’abarengera uburenganzira bwa muntu bongera gusubira mu mateka, bashakisha aho amahame y'ubuhungiro yavukiye n'uko yagiye ashingwa. 

Umwanditsi w’Umunya-Australia, Sheila Fitzpatrick, mu gitabo cye The Shortest History of the Soviet Union (2022), yerekana ko ishingwa ry’amategeko mpuzamahanga arengera impunzi  cyane cyane nyuma y’Intambara ya Kabiri y’Isi ryaturutse ku mibabaro, igitutu cya rubanda, politiki mpuzamahanga n’inkuru zavugwaga mu itangazamakuru.

Amasezerano y’i Genève yo mu 1951 yashyizeho ihame rikomeye ry’uko nta mpunzi igomba gusubizwa aho ishobora gutotezwa, rizwi nka non-refoulement. Ariko uko imyaka yagiye ihita, iri hame rigenda risuzugurwa. 

Urugero, mu 2023, Leta ya Australia yongeye gushyiraho gahunda yo gufata impunzi zafatiwe mu nzira zerekeza muri icyo gihugu ikazijyana mu birwa byo mu nyanja ya Pasifika nka Nauru na Manus Island. Abaharanira uburenganzira bwa muntu bavuga ko izo gahunda zica intego nyayo y’amasezerano y’impunzi, kandi ko zibangamira ubuzima bw’abantu basanzwe bahunga intambara n’itotezwa.

Nk’uko byagaragajwe mu nkuru ya The Economist (Mata 2022), igitutu cy’abanyapolitiki bifuza kwiyamamariza ku nyungu z’abashaka umutekano w’imbere mu gihugu, gituma impunzi zifatwa nk’ibibazo aho gufatwa nk’abantu bafite agaciro n’amateka. Ariko amateka agaragaza ko inkuru nziza zivuga ukuri ku mpunzi zishobora kugirira akamaro kanini uburenganzira bwazo.

Fitzpatrick atwibutsa ko uburyo isi yubakiye amahame y'uburenganzira bw’impunzi nyuma y'intambara atari igitekerezo cy’abahanga gusa, ahubwo byaturutse ku gitutu cy’abaturage bakurikiye inkuru zibabaje zabaga zarageze ku maso yabo. Bityo rero, uko impunzi zivugwaho mu itangazamakuru, mu ruhame no muri politiki bifite imbaraga ziruta amategeko ubwabo.

Icyo dukwiye gukora: Niba dushaka kurengera amahame mpuzamahanga n’ubutabera, tugomba kuvuga inkuru nziza z’impunzi — duhereye ku buzima bwazo, amateka yazo, ibyiringiro byazo aho kuzihindura imibare cyangwa ikibazo cya politiki. Inkuru z’ubumuntu zifite ubushobozi bwo guhindura imitima, kurengera amategeko no kubaka isi irangwa n’impuhwe.

Sheila Fitzpatrick, umwanditsi w'igitabo The Shortest History of the Soviet Union