Inkomoko n’amateka y’Inyanya benshi bakoresha nk’imboga n’imbuto

Utuntu nutundi - 12/02/2024 3:35 PM
Share:

Umwanditsi:

Inkomoko  n’amateka  y’Inyanya benshi bakoresha nk’imboga n’imbuto

Inyanya bamwe bita imbuto abandi bakazita imboga zifite inkomoko ndetse n’amateka atangaje yatumye uyu munsi wa none zamamara mu biribwa bikunzwe ku Isi yose, zikaba isoko y’intungamubiri zikenewe mu mubiri wa muntu.

Igihingwa cy’inyanya cyahinzwe bwa mbere n’abaturage bakomokaga muri Mexico bazwi nka Aztecs na Mayans. Aba-Aztecs bari batuye muri Mexico rwagati mu kinyejana cya 14 kugeza ku kinyejana cya 16.  Abaturage b'Abamaya “ Mayans "  babaga mu majyepfo ya Mexico no mu majyaruguru ya Amerika   mu myaka 2600 mbere ya Yesu.

Aya moko y’aba bantu bamaze kwadukana umuco wo guhinga inyanya, batangiye kuvumbura byinshi bijyanye nuko zakoreshwa n'uko zahingwa.Izo nyanya bahingaga zabaga ziganjemo amabara  arimo umutuku, icyatsi, umuhondo n’izindi zijya gusa n’ibara rya move.

Ubwo zakomezaga kwamamara henshi, bamwe batangiye kuzikoresha mu migenzo y’idini batamba ibitambo ku bigirwamana basengaga, gusa nyuma bavumbura ko zanaribwa ubuzima bukagenda neza.

Mu kinyejana cya 16, abashakashatsi bo muri Espagne batembera muri Amerika babonye inyanya bwa mbere.

Abashakashatsi bashimishijwe n'izi mbuto nshya maze bazijyana  mu Burayi. Ku ikubitiro, inyanya zahinzwe cyane cyane nk'ibiti by'imitako mu busitani bw'i Burayi kubera amabara meza yazo.


Zikivumburwa zahawe izina rya Tomatl nyuma abakomoka muri Espagne bazita Tomate, naho abakoresha icyongereza baziha izina rya Tomato.

Ubwo zagezwaga mu Burayi, abaturage batuye muri ibi Bihugu batinye kuzirya ahubwo bahitamo kuzihinga zigakoreshwa nk’imitako mu busitani bwabo bataka n’ibice bikikije amazu yabo.

Byatangajwe ko abanyaburayi batinye kuzirya batazizeye kuko bumvaga zateza ibibazo mu mibiri yabo cyangwa bakinjiza uburozi bwabangiriza ingingo.

Mu kinyejana cya 18 ni bwo inyanya zatangiye gukoreshwa nk’ikiribwa  mu Bihugu by’i Burayi, cyane cyane mu gice cya Mediterane  nk'u Butaliyani.

Inyanya zatangiye kwamamara ku Isi hose biba akarusho ku bihe by’abakoloni na bamwe bahunga bagasakaza imico itandukanye no mu bikorwa by’ubucuruzi, nibwo haje kuvumburwa ko inyanya ziri mu biryo bikungahaye ku ntungamubiri zikenewe na muntu.

Kugeza uyu munsi, inyanya zihingwa mu bihe bitandukanye kandi ni kimwe mu bihingwa bikundwa n’abatuye Isi, abandi bakazikoramo byinshi birimo amasosi n’imitobe.

Bamwe bavuga ko inyanya ziri mu bwoko bw’imbuto, abandi bakavuga ko ziri mu bwoko bw’imboga. Nyamara byose nibyo, kuko inyanya ziribwa ari mbisi ndetse zikaribwa zitetse mu biryo.

Inyanya zitwa “Solanum pimpinellifolium " zakomotse muri Amerika y'Epfo, zikiganza mu duce turimo Peru na Ecuador ariko zikagira umwihariko wo kuba nto zikagira n’amabara y’umutuku n’umuhondo.

Iki kinyamakuru kivuga ko, Christopher Columbus wavumbuye Amerika n’abandi bashakashatsi bari mu bamenyekanishije iki gihingwa cyane cyane ku Mugabane w’u Burayi.

Abaturage bari batuye ahazwi nka Mesoamerica bazwi nka Aztec na Mayans nibo bazanye umuco wo guhinga iki gihingwa ndetse kiza gukwirakwira.

Ubuhinzi bw’inyanya mu gihe cya kera  bwakorwaga   mu buryo butandukanye. Muri Mesoamerica, abahinzi kavukire bakoze gahunda y’ubuhinzi ihanitse yo guhinga inyanya neza.

 Bakoresheje ibitanda bizamuye hamwe n’imiyoboro yo kuhira kugira ngo bagenzure itangwa ry’amazi zikure neza.

Mu 1800 nibwo inyanya zinjiye muri Afurika, zitangira guhingwa no gukoreshwa, nyuma zisakara no ku yindi migabane nka Asia zikundwa na benshi.Inyanya zikoreshwa mu bwoko bw’ibiryo butandukanye.

Inyanya zikorwamo byinshi nk’amasosi avangwa n’imboga azwi nka salsa, akaryoshya ibiryo n’ibindi birimo Ketcup. Inyanya kandi zikoreshwa ku mafunguro mabisi azwi nka salade. Iki kiribwa kandi gikungahaye ku ntungamubiri zirimo vitamine A, C, K,imyunyungugu nka Potassium, Fiber n’ibindi.


Source: limentarium /Food Miseum and History Cooperative

   

Ibitekerezo (0)

    Inkuru nyamukuru

    Loading...
    Loading...
    Loading...
    Loading...

    Inkuru bijyanye

    Loading...
    Loading...
    Loading...
    Loading...
    Loading...
    Loading...
    Loading...
    Loading...