RFL
Kigali

Dore uko Covid-19 yagiye isakara mu isi mu gihe cy’amezi agera kuri atandatu

Yanditswe na: Muhawenimana Faridi
Taliki:19/06/2020 15:34
0


Kuva mu mpera z’umwaka washize (2019) Isi yatewe n’ indwara y’icyorezo. Indwara yaje kwitwa 'Covid-19”' Iki cyorezo cyasakaye isi yose mu gihe cy’amazi agera kuri atandatu kimaze kwandurwa n’abantu barenga Miliyoni 8.5, muri bo 456,727 bitabye Imana, mu gihe abarenga miliyoni 4.5 byemejwe ko bakize covid-19.



Ukuboza 31-Mutarama 5

Tariki 31 Ukuboza umwaka ushize, Leta y’ u Bushinwa yamenyesheje Ishami ry’ Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS) ko habonetse abantu bafite indwara ikomeye yo mubihaha. Aha, hari mu mujyi wa Wuhan ucumbikiye miliyoni 11 z’ abantu.

Tariki ya mbere Mutarama (2020) ni bwo isoko rusange ricururizwamo ibikomoka mu mazi rya Huanan ryafunze nyuma y’uko byemejwe ko ariho haturutse abarwayi ba virusi itari yakamenyekanye. Imibare y’abanduye yari imaze kurenga 40.

Mutara 6-Mutarama 12

Ku itariki 7 Mutarama, byatangajwe ko habonetse virusi nshya. Iyi virusi yaje guhabwa izina rya “2019-nCoV”, ndetse byemezwa ko iri mu muryango wa coronavirus—umuryango urimo na SARS.

Bidatinze cyane, ku wa 11 Mutarama, guverinoma y’u Bushinwa yatangaje umuntu wambere wishwe n’iyo virusi. Yari umugabo w’ imyaka 61 wakoraga muri rya soko. N’ubwo byatangajwe tariki 11, uyu mugabo yari yapfuye tariki ya 9 ku mugoroba.

Mutarama 13-Mutarama 19

Ishami ry’Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS), ryatangaje ko habonetse umurwayi wa mbere hanze y’ u Bushinwa. Uyu, yari umugore wabonetse muri Thailand, ubwo byemejwe ko yari aturutse mu mujyi w’u Bushinwa, Wuhan—ahabonetse virusi bwa mbere.

Tariki 17, mu mujyi wa Wuhan hatangajwe undi muntu wapfuye azize iki cyorezo. Ubwo ni nako ibihugu nka Amerika, u Bufaransa, Singapore, n’ibindi byari byatangiye gutangaza ko habonetse abarwayi.

Mutarama 20-Mutarama 26

Umuntu wa gatatu yari amaze gupfa ku itariki ya 20 mu Bushinwa, ndetse abandi barengaga 200 banduye. Ni muri icyo gihe kandi, u Bushinwa bwanatangaje ko indwara yateye yandura hagati y’ abantu—mbega umuntu ashobora kuyambukiranya mu bandi.

Tariki 23 Mutarama imijyi irimo Wuhan, Xiantao na Chibi, igize Intara ya Hubei yose yari yashyizwe mu kato. Ari nako ingendo z’ indenge ndetse na gariyamoshi byari byahagaritswe. 

Ishami ry’ Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS), ryari rigikomeje gutangaza ko iki kibazo kitari giteje impungenge mu Isi yose.

Mutarama 27-Gashyantare 2

OMS yaje kwemeza ko indwara y icyorezo—icyo gihe yari imaze hafi ukwezi kurenga gato—yabaye ikibazo cyihutirwa cy’ isi. Hari hamaze gupfa abantu bagera ku 170, handuye 7,711 mu Bushinwa gusa.

Mu minsi mikeya yakurikiye, ibihugu birimo u Buhinde, u Burusiya, u Bwongereza, Canada, u Buyapani, n’ ibindi bitandukanye byari byatangiye gutangaza ubwandu bushya.

Tariki 2 Gashyantare, muri Philippine hari hatangajwe uwambere wishwe na covid-19 hanze y’ u Bushinwa, n’ ubwo byemejwe ko uwo yari umugabo w’ Umushinwa uturuka muri Wuhan.

Gashyantare 3-Gashyantare 9

Inzego z’ ubuyobozi muri Malaysia zatangaje ko habonetse bwambere indwara yandura hagati y’ abantu. Mu burayi abari bamaze kwandura bari hejuru ya 30.

Tariki ya 7, umuganga; Li Wenliang, wari waragerageje kuburira ko coronavirus iteje ikibazo gikomeye, yitabye Imana mu Bushinwa. Ubwo ari nako muri Hong-Kong hari hashyizweho ko urenge ku mabwiriza ya kato (guma murugo) ko akatirwa, agafungwa.

Tariki ya 9 Gashyantare mu Bushinwa gusa, abantu 811 bari bamaze gupfa, naho 37,198 banduye.

Gashyantare 10-16

Ku wa 11 Gashyantare, Ishami ry’ Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS) ryatangaje ko indwara iterwa na coronavirus, ko yakitwa COVID-19.

Ubwo tariki 13, u Buyapani bwatangaje umuntu wambere wishwe na covid-19, mu gihe kuri tariki ya 14 muri Afurika bwa mbere hari habonetse umurwayi muri Egypt. Kuri iyo tariki kandi, u Bufaransa bwari bumaze kwemeza uwapfuye wa mbere mu Burayi.

Tariki ya 16 Taiwan nayo yari imaze gutangaza uwishwe na covid-19 wa mbere.

Gashyantare 17-23

Ku wa 19, muri Iran hari hemejwe abapfuye 2, nyuma y’ amasaha makeya habonetse umurwayi wa mbere. Tariki 20, Koreya y’ Epfo yari imaze kwemeza urupfu rw’ umuntu wambere.

Tariki ya 21 Isiraheri yari imaze gutangaza ko habonetse umurwayi wa mbere. Ku wa 23 hari hatangajwe umuntu wa 3 wishwe na covid-19 mu Butariyani, ari nako Igihugu cyari cyatangiye guhagarika ibikorwa bitandukanye.

 Gashyantare 21-Werurwe 1

Nyuma y’ uko yari amaze gutanga ishusho y’ uko icyorezo gihagaze mu gihugu cya Iran, minisitiri wungirije w’ Ubuzima bwana Iraj Harirchi byatangajwe ko nawe yanduye covid-19.

Ni muri iyo minsi kandi, icyorezo cyari kimaze kwambukiranya inyanja n’ imipaka by’ ibihugu batandukanye. Ibihugu nka Qatar, Kuwait, Iraq, Brazil, Danmark, n’ ibindi byari byagezwemo na covid-19.

Werurwe 2-8

Muri Saudi Arabia ku wa 5 Werurwe byari byatangajwe ko habonetse umurwayi wambere wa covid-19. Nyuma y’ iminsi itatu gusa, ku wambere, tariki ya 8 Saudi Arabia yari yashyizeho ihagarikwa ry’ ibikorwa mu bice batandukanye by’ Igihugu, ndetse amashuri na kaminuza mu gihugu birahagarikwa.

Ni muri iki gihe kandi, mu Butariyani hari hashyizweho ingamba zikakaye zo guhashya covid-19 mu bice batandukanye, aho abarenga miliyoni 16 bari byatangiye guhura n’ ingaruka zabyo.

Werurwe 9-15

Ku ikubitiro ry’ itariki ya 9, imfungwa zikabakaba 70,000 muri Iran zararekuwe bitewe na covid-19, gusa ntahatangazwa niba zizagaruka nyuma.

Ku wa 11, Ishami ry’ Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS), ryaje kwemeza Amakuru yari ategerejwe na benshi ko covid-19 ibaye icyorezo.

Ubwo icyorezo nacyo cyari gikomeje kwigabiza ibice bitandukanye by’ isi. Yari igize bwambere muri Turukiya (Turkey), Bolivia, Ivory Coast, Panama, Mongolia, ndetse no muri Repubulika Iharanira Demokarasi ya Congo.

Werurwe 16-22

Tariki 18, Minisitiri w’ Intebe wa Australia, Scott Morrison yemeje bwambere ikibazo cy’ umutekano w’ Ubuzima bw’ abantu bitewe na covid-19.

Ku wa 20, imibare y’ abari bamaze kwicwa na covid-19 yari imaze kurenga 10,000 mu isi hose. Gusa, muri iki gihe ntabwo u Bushinwa bwari bukibona abanduye imbere mu gihugu.

Werurwe 23-29

Iki gihe, abanduye bari bamaze kurenga 600,000, naho hamaze gupfa abarenga 27,000. Ku wa 27, u Buhinde na Afurika y’ Epfo hari hatangijwe ingamaba zikakaye zo guhashya covid-19.

Ibihugu nka Kenya, Kazakhstan byari byatangaje umuntu wambere wapfuye, ari nako Minisitiri w’ Intebe w’ u Bwongereza yari amaze gutangaza ko yanduye covid-19.

Iki gihe, ibihugu bimwe mu Burayi byari byibasiwe cyane na covid-19. Spain n’ u Butariyani hari hakomeje kuboneka ubwandu ku kigero cyo hejuru.

Werurwe 30-Mata 5

Leta Zunze Ubumwe za Amerika ku wa 31 byari byemejwe ko Igihugu kimaze kurenga u Bushinwa mu mibare y’ abishwe na covid-19.

Nyuma y’ uko imibare y’ abanduye igeze kuri mikiyoni, naho abapfuye ari hejuru ya 50,000, Umuyobozi w’ Umuryango w’ Abibumbye, Antonia Guterres yaburiye isi ko covid-19 iteje icyago.

Muri Iran, hari hakomeje kuba inidri y’ icyorezo mu Burasirazuba bwo Hagati.

Mata 6-Gicurasi 31

Tariki ya 8, mu gihugu cyari cyarabonetsemo icyorezo bwambere, abantu bari bemerewe gusohoka bwambere nyuma y’ iminsi 76.

Ku wa 14, Mata, u Buhinde n’ u Bufaransa byongeye igihe cyo guhangana na covid-19, kigezwa muri Gicurasi.

Imibare y’ ubwandu mu isi yari imaze kugera kuri miliyoni 2. Tariki ya 17, Mata, Umuyobozi w’ Abasilamu mukuru muri Saudi Arabia yatangaje ko amasengesho ya Ramadhan ndetse na Eid al-Fitr azakorerwa mu ngo igihe covid-19 izaba igikomeje.

Mu matariki ya 20 Mata, umujyi w’ u Bushinwa; Wuhan, byari byemejwe ko hatakiri kuboneka ubwandu bushya, ndetse ko n’ abari mu bitaro bavurwa bose basezerewe. Ni mugihe kimwe na Saudi Arabia yariho yoroshya ingamba zo kurwanya covid-19 mu bice bitandukanye by’ ubu bwami.

Ku wa 8 Gicurasi, Ishami ry’ Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS), ryaburiye Afurika rivuga ko abantu hagati ya 83,000 na 190,00 bashobora gupfa bishwe na covid-19 mu mwaka wambere, ndetse hakandura hagati ya miliyoni 29 na 44, mu gihe hadakumiriwe icyorezo.

Ku wa 26 Gicurasi, imibare y’ abantu bari bamaze kwandura covid-19 bari bageze kuri miliyoni 5.5. muri ibi bihe by’ iki cyorezo, Amerika niyo yari yibasiwe cyane kurusha ibindi bihugu. Kuri aya matariki, Amerika yari ifite imibare irenga 100,000 y’ abapfuye.

Tariki 29 Gicurasi, Perezida w’ Amerika Trump, yatangaje ko Amerika igiye guhagarika umubano n’ Ishami ry’ Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS).  

Kamena 1-kugeza ubu

Amezi agiye kuba atandatu isi irimo covid-19. Uku kwezi ahenshi mu isi hari haciye igihe hari ingamba zikakaye zo kurwanya covid-19.

Bimwe mu bihugu byafashe ingamba zo koroshya uburyo bwo guhangana na covid-19 harimo, u Burusiya, u Bugiriki, u Butariya, n’ ibindi. 

Ni mu matariki ya 8 Kamena imibare yemeje ko abamaze kwandura covid-19 bari barenze miliyoni 7.

Ubu, ibihugu biri kwiga ku kureba uburyo bwo gukomeza koroshya ingamba zo guhangana na covid-19, dore ko icyorezo byatangajwe ko hakwiye kwiga uburyo abantu babana nacyo.

Ku wa 16, Ishami ry’ Umuryango w’Abibumbye ryita ku buzima (OMS), ryakiriye ubushakashatsi bwerekana ko umuti wa dexamethasone ufasha kugabanya ibyago byo gupfa ku barwayi ba covid-19 bari bageze ahabi. 

Ni nako uyu muryango wahagaritse amageragezwa y’ umuti wa hydroxycholoroquine. Imibare yerekana ko covid-19 ibanye n’ abantu kuva mu mpera z’ umwaka ushize imaze kuba yagera mu bihugu n’uduce 213.

Src: Aljazeera, worldometer & Johns Hopkins University






TANGA IGITECYEREZO

Izina ryawe
Email yawe
Andika igitecyerezo




Inyarwanda BACKGROUND